Ważne informacje o szpiku

Co roku w Polsce ok. 12 000 osób dorosłych i dzieci choruje na białaczki i inne nowotworowe choroby układu krwiotwórczego. Dla wielu z nich jedyną realną szansą wyleczenia jest allogeniczny przeszczep szpiku od zdrowego dawcy. Dawcą może być brat lub siostra, wyjątkowo inny członek rodziny.

O tym czy ktoś może być dawcą szpiku dla innej osoby decydują antygeny zgodności tkankowej. Dawca i biorca powinni mieć jednakowe antygeny zgodności tkankowej. Niestety nie zawsze tak jest. Wielu chorych nie ma rodzeństwa, a często zdarza się, że pomimo posiadania kilku braci lub sióstr, żadne z nich nie może być dawcą (nie ma jednakowych antygenów zgodności tkankowej). 

Istnieje możliwość znalezienia niespokrewnionej osoby, która może być doskonale dobrana pod względem antygenów zgodności tkankowej
do chorego. Poszukiwania są prowadzone z pomocą Krajowego Rejestru Dawców Szpiku, który zajmuje się rejestracją osób chcących pomóc innym oddając swój szpik.

Co to jest szpik kostny :

Szpik kostny to fabryka komórek krwi. Ta płynna tkanka zawiera komórki macierzyste układu krwiotwórczego, z których wytwarzane są erytrocyty (krwinki czerwone) transportujące tlen, leukocyty (krwinki białe), których zadaniem jest zwalczanie infekcji i płytki krwi (trombocyty) biorące udział
w procesie krzepnięcia krwi. U zdrowych dorosłych ludzi czynny, czerwony szpik kostny produkujący komórki krwi znajduje się w kościach płaskich
– w jamach szpikowych mostka, żeber, kręgach, kości biodrowych, kości czaszki. Ilościowe (np. anemia aplastyczna) lub jakościowe (np. białaczki) zaburzenia krwiotworzenia są powodem zagrożenia życia. Szpik po aspiracji
z jamy szpikowej wygląda tak jak krew. Masa całego szpiku u osoby dorosłej wynosi ok. 2,5 kg o objętości ok. 5 litrów.

Obecnie jeśli mówi się o przeszczepianiu szpiku to tak naprawdę myśli się o przeszczepianiu komórek macierzystych.

Szpik nie jest jedynym źródłem macierzystych komórek krwiotwórczych. Można je również uzyskać z:

• krwi obwodowej – po tzw. mobilizacji
• krwi pępowinowej – z łożyska i sznura pępowinowego po urodzeniu i odpępnieniu dziecka.

Kto może być dawcą szpiku? Jak dobiera się dawców?

Dawcą szpiku może zostać każda zdrowa osoba w wieku 18 – 50 lat.  

Poszukiwania dawców szpiku rozpoczyna się wśród najbliższej rodziny, a przede wszystkim wśród rodzeństwa. Niestety jednak tylko dla nieco ponad 30% pacjentów udaje się znaleźć odpowiedniego, czyli zgodnego we wszystkich antygenach HLA klasy I i II, rodzinnego dawcę szpiku. W pozostałych przypadkach należy szukać właściwego dawcy wśród osób niespokrewnionych.

Prawdopodobieństwo znalezienia dawcy niespokrewnionego, zgodnego w zakresie HLA jest małe i waha się między 1 : 1000  a  1 : 500 000 wśród osób poszukiwanych.

Jest to uzależnione od częstości występowania poszczególnych kombinacji antygenów HLA w populacji. Istnieje więc konieczność tworzenia Rejestrów Dawców z oznaczonymi antygenami HLA.

NALEŻY RÓWNIEŻ PAMIĘTAĆ o przeciwwskazaniach co do zostania dawcą szpiku – przyszły dawca nie może być nosicielem wirusa HIV, WZW typu B i C, a także nie mógł w przeszłości chorować na żółtaczkę (każdego typu), gruźlicę, choroby hematologiczne i onkologiczne.

Uwaga ! Każdy honorowy dawca krwi kwalifikujący się do oddania krwi może zostać jednocześnie honorowym dawcą szpiku

– DAWSTWO SZPIKU JEST ANONIMOWE, DOBROWOLNE I BEZPŁATNE –

RODZAJE TRANSPLANTACJI SZPIKU

1. Transplantacja szpiku autologicznego (autotransplantacja) polega na pobraniu własnego szpiku lub komórek krwiotwórczych z krwi, przechowaniu go w niskiej temperaturze -196oC. Chorego poddaje się silnemu leczeniu kondycjonującemu zniszczeniu szpiku biorcy, jego układu immunologicznego i nowotworu przy użyciu letalnych dawek chemioterapii lub chemioterapii połączonej z napromieniowaniem całego ciała) i w końcu przetacza się mu własne komórki krwiotwórcze pobrane z krwi lub szpiku.

W tym przypadku chory jest zarówno dawcą jak i biorcą.

Zalety autotransplantacji: 

• szeroka dostępność,
• niska częstość powikłań,                 
• możliwość zastosowania u ludzi starszych.
  

Wady:

• brak przeciwnowotworowego działania przeszczepianych komórek,         
• możliwość częstszych nawrotów choroby.

2. Transplantacja szpiku allogenicznego (allotransplantacja) polega na przeszczepianiu komórek macierzystych (z krwi obwodowej, pępowinowej, szpiku) od zgodnego w HLA dawcy, którym może być rodzeństwo (dawca optymalny) lub dawca niespokrewniony (alternatywny). Prawdopodobieństwo zgodności z rodzeństwem wynosi niestety tylko 25%, co oznacza że ¾ potrzebujących nie ma dawcy rodzinnego i wymaga znalezienia dawcy niespokrewnionego.

W A Ż N E

• Potencjalny dawca szpiku może zgłosić się tylko do jednego rejestru.
• W poszukiwaniu dawcy niespokrewnionego dla konkretnego chorego przeszukiwana jest baza światowa obejmująca wszystkie istniejące rejestry. Dodanie tej samej osoby do 2 lub 3 rejestrów szpiku powoduje przekłamanie w wynikach przeszukiwania.
• Każdy dawca, którego dane genetyczne znajdują się w Banku Dawców otrzymuje swój numer identyfikacyjny i tylko w tej formie informacje o nim przekazywane są do ośrodków transplantacyjnych. Nad bezpieczeństwem danych dawców czuwa Rejestr, on jest za nie odpowiedzialny i nie może ich udostępnić bez uzasadnienia.
• Nie przesyła się potencjalnym dawcom wyników badań. Na ich podstawie nie można stwierdzić czy ktoś „nadaje się” na dawcę. W przypadku, gdy znajdzie się chory zgodny genetycznie, dawca zostaje o tym poinformowany i zaproszony na badanie uzupełniające.
• W wyjątkowych przypadkach dla dobra chorego dawca może zostać poproszony o ponowne oddanie komórek macierzystych, krwi obwodowej lub szpiku w niedługim czasie od pierwszego oddania, jeżeli wyniki pierwszego przeszczepienia nie są satysfakcjonujące. Może też być wezwany do oddania limfocytów, jeżeli zachodzi konieczność dodatkowej infuzji limfocytów dawcy (DLI) lub poproszony o oddanie płytek krwi.
• Potencjalny dawca szpiku ma prawo zmienić decyzję odnośnie chęci oddania komórek macierzystych, o czym powinien niezwłocznie powiadomić rejestr. Powinien również każdorazowo jak najszybciej powiadomić ośrodek rekrutacyjny o zmianie adresu, nazwiska, istotnej zmianie stanu zdrowia, itp.
• Bardzo ważne jest, by decyzję o zgłoszeniu do rejestru podejmować w odpowiedzialny i przemyślany sposób, a w przypadku znalezienia biorcy nie zmieniać jej, do czego dawca ma prawo. Odmowa oddania komórek macierzystych w momencie, kiedy biorca jest przygotowany o wykonania przeszczepienia (przebył chemio – lub radioterapię) może nieść za sobą wiele negatywnych konsekwencji dla biorcy, ze śmiercią włącznie.
• Dawca i biorca co najmniej przez rok pozostają dla siebie nieznani. Po tym czasie, na życzenie obu stron może dojść do ujawnienia ich danych, a tym samym do spotkania w obecności przedstawicieli rejestru reprezentującego dawcę i kliniki reprezentującej biorcę.
• Niezdolność do pracy spowodowana poddaniu się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów dla dawców komórek oraz zabiegowi pobrania od nich komórek macierzystych jest refundowane w 100% (tzn. zwolnienie lekarskie jest 100% płatne).